Üsküdar'da Kuş Evleri

(Bilim Sanat Akademisi'nde Fahri Sarrafoğlu hocamın bana verdiği ilk ödev konusuydu.. İyi bir çalışma olduğunu düşündüğüm için değil; bu bloğa hemen bir başlangıç yapma ihtiyacı hissetmem ve hali hazırda elimde bu yazının olmasından dolayı koyuyorum. Uzun değil, o yüzden sıkılmayacağınızı umuyorum.. Hadi Bismillah..)

KUŞ EVLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI

Geleneksel mimari açısından bakıldığında Japonya dışında sadece Türkiye’de bulunan kuş evlerinin geçmişi 16. yüzyıla uzanıyor. Genellikle cami, medrese, han, ev, köprü, kütüphane, türbe gibi taş ve tuğla kullanılarak yapılan büyük eserlerde rastlanan kuş evleri en basit olarak duvar üzerinde bir kuşun yuva yapabileceği şekilde delik bırakılarak oluşturulurdu. İnsan elinin ulaşamayacağı ve kuşların kendilerini güvende hissedecekleri uygun yerlere yapılan bu yuvaların yönleri genellikle rüzgardan korunaklı olan güney cepheye bakardı. Küçük delik şeklindeki ilk kuş evleri, zamanla duvara oyulan ya da gömülen, çatısı, balkonu, kabartmaları olan kuş saraylarına dönüştü.

Osmanlı imparatorluğu sınırları içinde ilk olarak İstanbul’da gözlenen kuş evleri, ardından Edirne’den Doğu Beyazıt’a, Bursa’dan Sivas ve Konya’ya kadar birçok ildeki yapılarda görülmeye başlandı.

ÜSKÜDAR’DAN ÖRNEKLER

Sanat tarihçisi merhum Malik Aksel, İstanbul’daki kuş evlerinin en güzellerinin Üsküdar’da bulunduğunu belirtmiştir. Bu ifadenin doğruluğuna şahitlik etmek için yönümüzü Üsküdar’a çevirirsek, bahsedilen gözalıcı kuş evlerini bulmakta zorlanmayacağımız söylenebilir.

İncelediğimizde, Üsküdar’daki padişahlar ve Osmanlı hanedanı mensupları adına yaptırılmış camilerin hemen hemen hepsinde kuş evlerinin bulunduğunu görmekteyiz. Bunlardan en göze çarpanları Ayazma, Yeni Valide ve Selimiye camilerindeki kuş evleridir.

Ayazma Camii:
1760-1761 yıllarında Sultan III. Mustafa tarafından annesi Mihrişah Emine Sultan ile kardeşi Şehzade Süleyman adlarına yaptırılan cami, mimar Memet Tahir Ağa’nın eseridir. Caminin dört cephesinde ve cami avlusuna giriş kapılarında nadide kuşevi örnekleri görmek mümkün.

Yeni Valide Camii:

Üsküdar meydanında çarşının karşısında bulunan Yeni Valide Camii, III. Ahmet’in annesi Gülnüş Emetullah Rabia Sultan tarafından yaptırılmıştır.Yapımı 1710’da biten eserin subaşısı Mimar Bekir’dir. Caminin dört cephesinde de kuş evleri mevcuttur; bunlardan en dikkat çekenleri cami minyatürü şeklinde olanlarıdır.

Selimiye Camii:

Selimiye kışlası civarındaki cami III. Selim tarafından 1801 yılında yaptırılmıştır. Ön yan cephesinde çok zarif bir kuş evi bulunmaktadır.